جغرافيا

نوش آباد با طول جغرافيايي 51 درجه و عرض 34 درجه و در 8 كيلومتري شمال شهر كاشان و 3 كيلومتري غرب شهر آران و بيدگل قرار دارد . از ديگر ويژگي هاي جغرافياي نوش آباد وجود ريگزار  شن در قسمت شمالي و شمال غربي است كه ازطريق آن با  كوير مركزي ايران ارتباط برقرارمي‌كند .آب و هواي  شهر گرم و خشك است . جمعيت نوش آباد  حدود دوازده هزار تا پانزده هزار نفر  است . اقتصاد نوش آباد  در گذشته  بر كشاورزي و دامداري و قالي بافي مبتني بوده است . امروز نيز مردم نوش آباد در اين بخش ها فعال هستند اما اكثريت جمعيت در بخش صنعتي و خدمات مشغول به كار هستند .  قالي بافي نيز به دليل  تغيير ارزشهاي فرهنگي و اجتماعي و سطح درآمد  خانوارها  رونق گذشته را ندارد اما كم و بيش در جريان است .

محصولات كشاورزي نوش آباد   به طور عمده شامل پنبه ، جو ، گندم ، طالبي ، هندوانه و پياز است محصولات باغي اين شهر مانند انار  انگور و آلوچه به علت كمبود آب تقليل يافته است .

. نوش آباد  از پنج محله اصلي تشكيل شده است كه به ترتيب جمعيت عبارتند از : توي ده ( بهشتي ) بالاده ( مطهري ) شيخ آباد ( منتظري) جويباره ( باهنر ) دربريگ ( رجايي)  

 سيماي امروز

شهرداري در اين سالها دو پارك زيبا نيز داير كرد . پارك لاله با وسعت 80 هزار متر كه در ورودي شهر و جنب امامزاده محمد قرار دارد و پارك شقايق كه در شمال شهر قرار داشته و فضاي فعلي آن 12 هزار متر مربع است امكان توسعه تا 20 هزار متر را دارد . همچنين شهرداري نوش آباد از چند سال پيش ساخت سالن ورزشي را در سايت ورزشي نوش آبادساخته است. همچنين بايد از تكميل سالن اجتماعات كتابخانه شهيد راحمي نيز نام برد كه سال گذشته به انجام رسيد . شهرك صنعتي نوش آباد نيز كه در اوايل جاده نوش آباد ـ كاشان قرار دارد رفته رفته رونق گرفته و شركت هاي متعددي در كارگاه هاي مختلف در آنجا مشغول فعاليت مي باشند 

تاريخ و آثار تاريخي

شهر نوش آباد از جمله مناطق باستاني و تاريخي استان اصفهان است. وجود ده‌ها اثر تاريخي بر جا مانده از دوره‌هاي سلجوقي ، مغول صفوي، قاجار، در اين شهر و همچنين اشارات متون كهن تاريخي به آباداني و رونق نوش آباد در دوران پيش از اسلام و اوايل دوره اسلامي گوياي اين سابقه بلند تاريخي است . و اخيرا پس از كشف اثر منحصر به فرد شهر زير زميني ،‌نوش آباد در رديف شهر هاي تاريخي كشور قرار گرفته است . در كتاب با ارزش تاريخ قم كه به سال 378 هجري تاليف شده است . درباره وجه تسميه اين شهر آمده است: (( انوش آباد اين ديه را از بهر آن بدين نام كردند كه يكي از اكاسره (ساسانيان) بدان ناحيت بگذشت به چشمه اي كه آن جاست فرود آمد . آن چشمه و موضع را خوش يافت. بفرمود تا بد انجا ديهي بنا نهادند وا نوش آباد نام كردند. (ص67) نوش آباد در اوايل دوران اسلامي نيز از اهميت زيادي برخوردار بوده است چنان كه ابن رسته در كتاب الا علاق النفيسه كه به سال 290هجري آن را تأليف نموده است ، از انوش اباد به عنوان يكي از منزلگاههاي راه باستاني ري و اصفهان ياد مي كند (ص182) به نظر مي رسد پل مستحكم و باستاني اسحاق اباد كه در شمال شرقي نوش آباد قرار دارد از يادگاري هاي اين مسير مهم تاريخي است

هم چنين در ديوان ابوالرضا راوندي شاعرو فقيه شيعي دوره ي سلجوقي  ازآباداني اين شهر ياد شده است (ص74) يادي هم كه باباافضل كاشاني از حكما و عرفاي بزرگ دوره مغول در مكتوبات خود از نوش آباد مي كند نشان از اهميت تاريخي و فرهنگي اين خطه در دوران مغول است. (ص706) به جز اين كتاب ها  ده ها كتيبه  مهم تاريخي از دوران سلجوقي تا قاجار در نوش آباد وجود دارد كه از جمله مي توان به كتيبه هاي مناره مسجد جامع ومحراب گچبري مسجد علي كه در آن به نام خلفاي راشدين اشاره شده و به طور قطع از آثار دوره سلجوقي مي باشد .همچنين وجودكتيبه ها ي متعدد تاريخي از 923 تا 1140هجري  نشان از رونق و اهميت اين شهر در دوره صفوي است اشاره كرد .

در داخل شهر نوش آباد حدود 30 اثر تاريخي وجود دارد كه مهمترين آن ها عبارتند از:مسجد جامع عتيق ، مسجد علي ، قلعه ي سي زان وپل اسحاق اباد از دوره سلجوقي و ايلخاني زيارتگاه امامزاده محمد ،مسجد حاج سيد حسين ، آب انبار توده و آب انبار چاله سي ، قلعه مورچان ، قلعه سيجان و زيارتگاه شاهزاده اسحاق ، زيارتگاه تاج الدين ، مسجد موسي بن جعفر ، آب انبار درب ريگ ، مسجد محبين و مسجد قائميه از آثار دورهي قاجاري ، همچنين در خارج از محدوده ي بافت شهر نيز ده ها اثر تاريخي و باستاني وجود دارد كه از پتانسيل هاي گردشگري اين شهر به حساب مي آيد. همچنين نوش آباد از حيث فرهنگي  بويژه برگزاري آيين هاي عزاداري محرم اهميت فراوان دارد و اين مراسم صدها سال است كه با شور و هيجان برگزار مي شود. نوش آباد خيزش گاه دانشمندان بزرگي نيز بوده است كه از جمله ي آن ها مي توان به علامه محمد بن محمد زمان نوش آبادي فقيه ، فيلسوف و متكلم بزرگ اواخر دوره صفوي و استاد علامه مهدي نراقي كه آثار متعددي از وي برجاي  مانده و هم چنين فقيه و عالم بزرگ دوره ي افشاري آيت ا... ملا علي اكبر نوش آبادي كه آثار وي به صورت نسخه ي خطي وجود دارد ، اشاره كرد.

بافت تاريخي

بر اساس اين مطالعات نوش آباد به دليل ويژگيهاي ممتاز از جمله جاذبه هاي تاريخي داخل بافت به ويژه شهر زير زميني و آثار فاخر دوران سلجوقي ، صفوي و قاجاري در كنار ويژگيهاي فرهنگي و آئيني به ويژه آئين هاي محرم كه هر ساله با شكوه تمام در اين شهر اجرا مي شود و همچنين جاذبه هاي تاريخي و طبيعي خارج بافت واقع در كوير كه در بر دارنده ده ها اثر باستاني ، تاريخي و طبيعي است ، داراي ظرفيت هاي گردشگري فراوان است و مي تواند در آينده به يكي از قطب هاي گردشگري كشور تبديل شود . بافت تاريخي نوش آباد بافتي منسجم فعال و پويا است و حتي بخش مهمي از عناصر آن در چند دهه اخير تخريب شده است اما هنوز انسجام خود را به عنوان بخش اصلي و مهم شهر حفظ كرده است . پنج مركز محله نوش آباد شامل محلات توي ده ، بالاده ، شيخ آباد ، جويباره و دربريگ كه معمولاً از عناصري مانند ميدان ، حسينيه ، مسجد و بازارچه تشكيل شده اند مبتني بر ساختارهاي دوران صفوي و قاجاري هستند گرجه برخي از اين ساختارها تا دوره سلجوقي نيز استمرار دارد . هسته ي مركزي محله ي توي ده كه تقريبا در مركز نوش آباد قرار دارد از عناصر ارزشمندي همچون ميدان ، گذر ، بازارچه ، حسينيه ، مسجد ، آب انبار و حمام تشكيل شده است كه عناصر مهم تاريخي مانند مسجد علي از دوره سلجوقي ، حسينيه دوره صفوي و آب انبار قاجاري از آن جمله اند ، به ويژه آنكه مدخل يكي از بخش هاي مهم شهر زير زميني در اين هسته قرار دارد . گرچه بخش هاي مهمي از بازار و گذر و ساباط هاي بسيار باشكوه اين مجموعه در دهه هاي اخير از بين رفته اند و اثري از مكتب خانه و زور خانه ي دوره ي پيشين بر جاي نمانده . بجز اين آثار ، آثار مهم ديگري در اين محل قرار دارند از جمله مسجد آسيد حسين از دوره ي صفوي ، مجموعه مسجد و ساباط موسي بن جعفر از دوره ي قاجاري ، آب انبار مسجد امام حسين از دوره قاجاري ، برج جلوخان از دوره ي قاجاري و مسجد زيباي بني الزهرا از دوره ي پهلوي اول و چند خانه تاريخي مانند منزل حاج علي آقايي. مركز محله ي بالاده كه يكي از زيباترين و قديمي ترين مراكز محلي در منطقه ي كاشان است با شكوه تمام بسياري از ساختارهاي كهن خود را حفظ كرده است در اين مجموعه مسجد جامع از دوره سلجوقي و پيش از آن ، گذر و ساباط قاجاري ، آب انبار و بازارچه و زيارت گاه باشكوه شاهزاده اسحاق كه مكتب خانه ي دوره ي قاجاري نيز در آن واقع بوده است از جمله عناصر با ارزش اين هسته ي محلي است در سالهاي اخير تلاش قابل ملاحظه اي براي حفظ و نگهداري اين مجموعه صورت گرفته و همچنان ادامه دارد . آب انبار چاله سي ، مدخل بخشي از شهر زير زميني ، زيارت شاهزاده سليمان از دوره قاجار ، زيارتگاه گازران رسول از سال 924 هجري و آثار تاريخي باقيمانده حسينيه بالاده از جمله عناصر مهم ديگر اين محل است .

 

 

 

 

مركز محله ي جويباره كه متشكل از ميدان ، حسينيه ، مسجد و حمام است از جمله مراكز محله اي است كه گرچه حسينيه و مسجد و گذر و آب انبار تاريخي آن تخريب شده است اما اين عناصر جديد بر همان ساختارهاي قديمي پي افكنده شده چنانكه هنوز هويت مركزي ميدان مسجد و حسينيه پابر جاست

زيارتگاه سيد فاضل ، خانه ي تاريخي ارباب و بخشي از شهر زير زميني كه در زير خانه هاي اهالي پيدا شده است در اين محله واقع است . مركز محله شيخ آباد كه در قسمت شمال شرقي بافت قرار دارد نيز بر همان ساختارهاي تاريخي دوره ي صفوي بنا شده است چنانچه حسينيه و گذر حول ميدان هنوز رونق و اعتبار دارد . گرچه از حسينيه اي باشكوه و كم نظير دوره صفوي آن اثري بر جاي نمانده ولي نشانه هايي از آن در اشياء تاريخي حسينيه جديد به دست مي آيد . مجموعه ي زيارتگاهي مصفاي رقيه خاتون و شاهزاده ابراهيم در كنار كوچه باغ هاي تنگ و قديمي ، مسجد زيباي قائميه كه اشياء ي از دوره ي ايلخاني نيز در آن پيدا شده ، مسجد محبين ، خانه قديمي علي جارچي از دوره ي قاجار و زيارتگاه شاهزاده محمد از دوره صفوي در اين محل واقع است . مركز محله ي دربريگ نيز كم و بيش عناصر اصلي خود اعم از حسينيه و مسجد و بازارچه را از دست نداده است ، گرچه نشاني از حسينيه قاجاري و حوض خانه ي بسيار باشكوه كه در جوار حسينيه بوده است در دست نيست اما مهم ترين بخش بافت تاريخي نوش آباد يعني ميدان زمين وقفه و قلعه ي باشكوه سي زان را در خود جاي داده است . در مجموعه ميدان زمين وقفه بناي مهم شتر خانه ( موزه مردم شناسي ) خانه هاي حاج ذبيح اله ، خانه هاي مقصودي ، مسجد و چند ساباط و گذر قرار دارد و به عنوان يكي از پروژه هاي پيشتاز مرمت و حفظ بافت معرفي شده است . آب انبار دربريگ و خانه ي عمارتي از دوره قاجار ديگر آثار تاريخي اين محل را تشكيل مي دهد . 

 

 

 

در رابطه با حفظ و باز زنده سازي بافت تاريخي نوش آباد يك محور گردشگري در داخل بافت تعريف شده است كه از چهار راه تختگاه تا مسجد جامع و از آنجا به جانب مسجد علي ، ميدان حسينيه توده و مدخل شهر زيرزميني و سپس به جانب مسجد موسي بن جعفر و آسيد حسين تا قلعه تاريخي سيزان و از جانبي تا ميدان زمين وقفه امتداد دارد كه در آن برنامه يك روزه گردشگري تعريف شده است تا گردشگران ضمن ديدن عناصر مهم تاريخي نوش آباد مانند شهر زير زميني و مساجد باشكوه ، گذرها  و قلعه ي بي نظير سيزان از موزه ي مردم شناسي در زمين وقفه ديدن نمايند . اوئي يا شهر زير زميني كه برخي به آن نقبه نيز مي گويند يكي از شگفت انگيز ترين ساختارهاي معماري شهري است كه به جهت گستره ي وسيع ، پيچيدگي و ظرافت هاي نهفته در آن بي مثال است . گرچه نمونه هايي از اين معماري در مناطق ديگر نيز شناسايي شده است و حتي ياقوت حموي در سده ي هفتم نمونه اي از آن را در شهر تهران هم نشان داده است و آن را شبيه خانه هاي مورچگان توصيف مي كند كه مردم شهر در زير زمين بنا كرده اند. اما ظاهراً اوئي نوش آباد تنها بازمانده ي اين نوع معماري در مقياس وسيع شهري است . درباره اهميت اوئي نوش آباد كه سه فصل كاووش در آن صورت گرفته ، باستان شناسان و پژوهشگران از جوانب گوناگون سخن گفته و بخشي از رازهاي سر به مهر آنرا بر ملا كرده اند . بخش مهمي از اين معماري دست كن كه ورودي آن در پاياب دالان درازه ي شيخ آباد قرار داشته شامل بخش هاي طولاني متنوع و دور و درازي بوده است و تا پنجاه سال قبل كه مردم به ويژه جوانان براي تفريح و تفرج به اين محل مي رفته اند تا ساعت ها در آن گشت و گذار مي كرده اما نقطه ي انتهايي آن را پيدا نمي كرده اند اكنون اين بخش به دليل پر شده پاياب دالان درازه و حفر چاه هاي فاضلاب بر روي اوئي و همچنين تخريب بخش هايي از آن غير قابل بازگشايي است و تلاش باستان شناسان در اين باره تاكنون نافرجام مانده است .

 

 

 

اما بخش ديگر اين مجموعه كه در مجاورت آب انبار تاريخي چاله سي قرار دارد و بدنبال حفر چاه در منزل شهيد ميرزاجاني پيدا شده است يك مجموعه مسكوني در عمق 14 متري زير زمين را نشان مي دهد كه به جانب شرق و شمال امتداد دارد . اما حفر چاه هاي فاضلاب و گرفتگي معابر ادامه مسير را نا ممكن مي كند .. اولين حفاريهاي باستان شناسي درباره اويي در اين مجموعه انجام گرفت و باستان شناسان از طريق حفر يك كانال كه تا سطح پاشير آب انبار چاله سي امتداد دارد ، امكان ورود به آنرا فراهم كرده اند . بخش مهم كشف شده ديگر در محله ي توي ده و مقابل منزل شهيد آقايي قرار دارند كه  از ارتفاع 4 متري آغاز مي شود و شامل چاه ها و راهروهاي پيچ در پيچ و متعدد است كه يكي از راهروها از طريق پله هاي متعددد تا عمق 17 متري امتداد داشته و به پاياب عمق قنات مي رسد . راه روي ديگر از جانب شمال به طرف مسجد بني الزهرا كه بخش وسيعي از اويي در آنجا شناسايي شده است امتداد دارد كه مسير آن مسدود است اما يكي از چاه ها در عمق 14 متري زمين به بخش وسيعي از اويي كه در زير زمين آقايي ، هاشمي نژاد ، نوابي پور و مشهدي قرار دارد منتقل مي شود كه اخيراً با تونل كه از سطح آب انبار مركزي واقع در مركز محله توي ده حفر شده قابل بازديد براي عموم مي باشد . اين معماري بي نظير كه بنابر قول باستان شناسان هسته اصلي آن در دروره ساساني شكل گرفته و در دوره هاي بعدي بويژه ايلخاني نيز توسعه يافته است به منظور پناه براي از دست مهاجمان ساخته شده است .چنانكه نوع معماري ،حوداث تاريخي و روايات مردم شناسي نيز آن را تأييد مي كند . به جز مناطق ذكر شده در نقاط ديگر شهر نيز اين معماري پيدا شده است از جمله در منزل آقاي حسن چترابگون محله جويباره درمنزل مرحوم ماشاءاله خبازي در توي ده منزل مرحوم سيد مصطفي عبدالهي كه در برج ديده باني جنوب شهر در آنجا واقع است در محله توي ده و از همه مهمتر بخش مهمي در ميدان حسينيه توي ده ، حسينيه قديم و جديد توي ده كه در نزديكي بخش بازگشايي شده واقع مي باشد و بخشي نيز از حدود مسجد بني الزهرا آغاز تا حدود چهار راه تخت گاه امتداد دارد و با احتمال بسيار زياد از جانب مسجد بني الزهرا با بخش بازگشايي شده ميدان حسينيه ارتباط دارد . باستان شناسان طول تقريباً اين فضاها را 4 كيلومتر و حجم آنرا 15 هزار متر مربع تخمين مي زنند . در صورت استمرار تحقيقات باستان شناسي و بازگشايي فضاهاي ديگر اين شهر اسرار آميز مي تواند يكي از مناطق گردشگري بين المللي شود

آثار تاريخي داخل بافت

1. مسجدجامع عتيق

 مسجدجامع عتيق نوش آباد از آثار دوره ي سلجوقي كه پس از مسجدجامع ميدان كهنه قديمي ترين اثر تاريخي دوران اسلامي منطقه ي كاشان است  شامل مناره سلجوقي ، 2ايوان جنوبي و شمالي ، شبستان ، جلوخوان و 3درب تاريخي است. اين اثر به شماره 2015 -19/2/1377 در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است .

مسجد علي (ع) :

2. قلعه سي زان :

3.بقعه امام زاده محمد :

3. پل اسحاق آباد :

5.آب انبار ها:

6.مساجد و بقاع متبركه :

7.خانه تاريخي حاج ذبيح الله و ساباط همجوار به شماره 14409-16/12/1384 به ثبت آثار ملي در آمد. بناي خشتي شترخانه شامل اندروني، انبارغلات و علوفه ، دالان استبلهاي شتروچارپا ، اتاق ساربانان،مطبخ خانه و رواقها پيرامون حياط از آثار منحصر به فرد دوره پهلوي كه آنرا استاد نوروز كرماني ساخته است.با كاربري موزه مردم شناسي مرمت و به همراه ميدان زمين وقفه به شماره 13115-22/5/1384به ثبت رسيد.

8. گذشته از آثار ياد شده اثرهاي تاريخي ديگري در اين شهر وجود دارد  كه بعضي در سال هاي اخير در اثر بي توجهي از ميان رفته اند نظير برج و باروي نوش آباد ، حسينيه توي ده و حسينيه بالاده و برخي محتاج كاوش و كاوشگران و باستان شناسان مي باشند ، مانند: شهرزير زميني ، نقب ها و دخمه هاي اسرارآميز و تپه هاي تاريخي شمالي نوش آباد .

فرهنگ و آئين ها

همساز يا سابقه كهن تاريخي نوش آباد ، آئينها و سنتهاي ديني و فرهنگي اين شهر نيز از ديرينگي و غناي فرهنگي آن خبر مي دهد . در واقع ميراث معنوي كه در بر دارنده باورها و عقايد ، داستان ها و اشعار عاميانه ، ضرب المثلها و كنايات غني است كه شيريني و تردي خاصي به لهجه نوش آبادي مي دهد .

در كنار اين بايد از سنتها و آيينهايي ياد كرد كه غالباً زير تأثير فرهنگ شيعي و اسلامي مردمان اين شهر شكل گرفته است .

آداب و سنن مربوط به تولد ، عروسي و مرگ ، در كنار آئينهاي چون هوربابايي كه در نيمه ماه رمضان انجام شده و حال و هواي خاصي به شهر مي بخشد ، رسم چشم چيني كه شبيه به مراسم قاشق زني است كه در شهر هاي ديگر نيز سابقه دارد ، آئينها و مراسم مربوط به نذورات كه به طور عمده شامل آش ها و سفره هاي نذري است كه در آن انواع غذاهاي محلي به چشم مي خورد . اما يكي از مهمترين آئينهايي كه در نوش آباد انجام مي شود آئين هاي مربوط به واقعه عاشورا است كه خيل عظيمي از مشتاقان را از سراسر كشور به ويژه كاشان و آران و بيدگل به اين شهر گسيل مي دارد آئينهاي عاشورا گرچه قرنهاست كه دراين شهر برگزار مي شود اما در سالهاي اخير نيز بر نامه هاي جديد به آن افزوده شده و يا تغيير شكل اساسي يافته است اين آئينها كه از 18 ذي الحجه (‌عيد غدير ) آغاز مي شوند عبارتند از :‌.

۱ـ سقاخواني

۲ـ ورود كاروان                    

۳ـ خيمه‌كوبي

۴ـ نقاره‌زني

۵ـ دسته‌برداري

۶ـ كتل‌برداري

۷ـ توغ‌برداري

۸ـ تعزيه‌خواني

۹ـ خيل عرب

۱۰ـ خاك‌سپاري