0  مسجد جامع عتيق 
0  مسجد حضرت علي (ع)
0  مسجد حاج سيدحسين
0  مسجد موسي بن جعفر (ع)
0  حسينيه توي ده
0  حسينيه بالا ده  
0  زيارتگاه امامزاده محمد
0  زيارتگاه شاهزاده رقيه خاتون و شاهزاده ابراهيم
0  زيارتگاه شاهزادگان سيدفاضل و سيد ابوالقاسم
0  زيارتگاه شاهزاده اسحاق
0  زيارتگاه شاهزاده حسن و سليمان
0  زيارتگاه‌هاي اقباليه ، فيض‌آباد و گازوران رسول
0  برج و باروي نوش آباد  
0  قلعه سي زن
0  قلعه مورچان و وجه تسميه آن
0  آب انبارها
0  پل ساق آباد
0  نقيب‌هاي نوش‌آباد
0  دخمه‌هاي اسرارآميز

كاشي سازي :
كاشي سازي و ساخت سفال هاي لعابي هنري است پر سابقه كه طي آن انواع خشتي كاشي ها با استفاده از طرح هاي هندسي ، اسليمي ، ختايي و غيره براي استفاده در ابنيه مذهبي و تاريخي از طريق قالب گيري گل رس پختن آن در كوره و لعاب زني ، نقاشي و پخت مجدد در كوره ساخته و پرداخته مي شود . كاشي سازي در كاشان از قدمت و سابقه ديرينه اي برخوردار مي باشد . غني ترين و زيبا ترين كاشي زرين فام كاشان در دوران ايلخاني توسط هنرمندان كاشان به جهان هنر عرضه شد . كاشي از قرن 7 به بعد به عنوان تزيين بنا رواج پيدا كرد . كاشي به علت آنكه زادگاهش كاشان بوده كاشي ناميده شد . كاشي و سفالهاي زرين فام كاشان مربوط به خاندان زيادي در كاشان به ويژه دو خانواده ابوطاهر و ابوزيد كاشاني مي باشد .

سفالگري :
سفالينه هاي به دست آمده از تپه هاي سيلك حاكي از قدمت اين هنر در كاشان مي باشد . كهن ترين چرخ سفالگري كه در دنيا كشف شده در منطقه باستاني سيلك بوده است . سفالگري قديمي ترين صنعتي است كه به دست بشر به وجود آمده و زادگاه آن كاشان است . به محصولاتي كه با استفاده از گل رس و همچنين گل حاصله از سنگ هاي كوارتز و كائولن به كمك دست و چرخ سفالگري ساخته و سپس پخته مي شود سفال اطلاق مي شود . سفال ها گاه با لعاب و گاه بي لعاب بوده اند . براي زيبايي بيشتر اشياء ساخته شده در كاشان بر حسب سنت و رسوم اقدام به نقاشي ، كنده كاري و يا ايجاد نقوش برجسته روي آنها شده و از لعاب مناسب براي پوشش سطح اشياء استفاده مي شود . كاشان از مراكز مهم سفالگري در ايران است كه از دوره نوسنگي آغاز شد و در قرون وسطي به اوج شهرت و اعتبار رسيد و امروزه پس از 6 هزار سال فعاليت و توليد هنوز هم ظروف بسيار ظريفي در كاشان تهيه و توليد مي شود .

اصول اربعه معماري و گنبد سازي :
در تپه سيلك اولين گنبد ها بر روي خانه هاساخته مي شده است . اولين بار گوشه سازي كه پله اول رسمي بندي است در گوشه اتاق ها ساخته شد و سپس تبديل به رسمي بندي گرديد . اين كاربندي در اصول اربعه هم نقش سازه اي و هم نقش تزييني داشت ( رسمي بندي ) كه رفته رفته شكل تزييني به خود گرفت و يزدي بندي كه اوج هنر آن توسط معماران كاشاني صورت گرفته ، به وجود آمد . مقرنس يا قطار بندي بعدها پا به عرصه معماري گذاشت . گره سازي نيز يكي از اصول اربعه معماري مي باشد . حدود يكصد سال قبل كاسه سازي به اين هنر افزوده شد و اصول اربعه به اصول خمسه تبديل گرديد . اولين نوع كاسه سازي توسط استاد جعفرخان كاشي رستم معماران ايران در آن زمان يك هفت كاسه در سقف هشتي مسجد شهيد مطهري تهران ابداع كرد و هنر كاربندي را كه افتخار هنرمندان عرصه معماري ايران به خصوص كاشان است ، كامل كرد . مرحوم استاد علي مريم كاشاني و زنده ياد استاد شعرباف از نام آوران هنر معماري خطه كاشان مي باشند .

گچ بري :
گچ بري از اجزاء مهم تزيينات معماري ايران است كه به صورت كنده كاري ، برجسته كاري ، نقاشي و گاه كتيبه از قديمي ترين زمانها درمعماري كاشان كاربرد داشته است . براي گچ كاري نخست قطعه بزرگي از خميره گچ را به روي ديوار يا سقف مي مالند تا پايه نقش تشكيل شود ، پس از تعيين قالب نقش ، هنگامي كه گچ به سختي پنير شود ، نگاره ها و صورت هاي اصلي را به روي آن كنده كاي مي كنند و هر گاه لازم باشد تكه هاي كوچك گچ بر آن مي افزايند . پس از آنكه گچ مانند سنگ سخت شد آن را مي بندند و صيقل مي دهند تا خطوط نقش ها روشن و جاندار گردد و سپس با يك پوشش گچي به آرايش آن مي پردازند . در كاشان به خانه طباطبايي ها و عامري ها به عنوان نمونه اي از گچ بري هاي زيباي جهان مي توان اشاره كرد .

آجر كاري :
در تپه سيلك كوره هاي آجر پزي مربوط به هزاره يكم پيش از مسيح از زير خاك بيرون آورده شده است . در زمان سلجوقيان روش تزيين بنا با آجر به دليل موقعيت اقليمي كاشان در آن متداول شد كه ديوار سلجوقي و مناره مسجد جامع از اين نوع بناها مي باشد . و از آن تاريخ به بعد جزء خصوصيات معماري ايراني شده است . اين روش عبارت از تزيين با آجر است و آن را هزار باف مي نامند . آجر پزي و آجر كاري از جمله صنايعي است كه در كاشان رواج داشته و هم اكنون نيز كوره هاي آجر پزي در كاشان فعاليت دارند و در زمينه آجر كاري و تزيين بنا با آجر در كاشان ابنيه و ساختمان هاي زيادي وجود دارد كه مي توان به مسجد آقا بزرگ و تيمچه امين اله اشاره كرد .

گره چيني :
گره چيني چوب از هنرهاي ظريفي است كه از اوايل دوره اسلامي در ايران رايج بوده است . گره ها اتصالات كوچكي مي باشند كه بدون چسب يا هر نوع پيوندي توسط كام و زبانه از چوب درست مي شوند و به صورت زبانه اي به يكديگر قفل مي شوند و نقش هاي زيبايي به وجود مي آورند كه هر چه ظريف تر باشند از نظر هندسي ارزش بيشتري دارند . براي ساخت گره چيني از چوب چنار ، گردو ، نارنج ، گلابي و عناب استفاده مي شود . گره چيني جهت درها و پنجره ها ، ارسي ها ، رحل ها ، منبر ها و جانپناه ها استفاده مي شده است . از استادان بنام و برجسته اين هنر مي توان از استاد محمد علي كارگر و استاد جواد شفايي در كاشان نام برد . در ها و پنجره هاي باغ فين نمونه اي از گره چيني چوب در كاشان مي باشد .

قالي بافي :
سوابق تاريخي فرش بافي كاشان ريشه در زمان هاي دور داشته و علي رغم بحران هاي اقتصادي توانسته است همچنان به بقاي خويش ادامه دهد . قالي هاي تاريخي و گرانبهاي كاشان مظهر زيبايي ، ذوق و هنر ايرانيان در جهان است . قالي شيخ صفي در اردبيل كه داراي تاريخ و امضاي استاد مقصود كاشاني است نشانه اين امر است . مقارن با اوج گيري رنسانس در اروپا در كاشان عصر صفوي قالي هايي توليد گرديد كه به خاطر زيبايي افسانه اي شان امروزه موجب شكوه و افتخار موزه هاي بزرگ مي باشد . كاشان مركز بافت قالي درباري بوده و توسط شاه عباس كبير بنياد گذاشته شده است كه به قالي شاه عباس معروف است . كاشان با توليدات قالي نقش به سزايي در تجديد حيات هنري ايران داشته است .

نقشه كشي قالي :
از تصويري كه بر سفال سيلك موجود است مي توان حدس زد احتمالاً نقشه كشي در آن دوره در كاشان وجود داشته است . طرح ها و نقشه هاي قالي ايراني اكثراً به نام محل بافت آن معروف شده اند و قالي هاي كاشان نيز از اين جمله مي باشند . در نتيجه نقشه ها از طرح ها و تنوع بي شماري برخوردارند . نقشه هاي قالي كاشان جاي كاملاً مشخص و برجسته اي دارند . طرح هاي قالي ريشه در فرهنگ هاي قومي و شرايط جغرافيايي مناطق مختلف دارد و بسياري از نقشه هاي قالي كاشان بر اين اساس مي باشد و در اين بين مي توان به طرح هايي چون : محتشم كاشان ، درختي كاشان ، شكارگاه ، بته جقه اي كاشان ، سجاده اي ابريشم كاشان و غيره اشاره كرد . نقشه كشي قالي در كاشان از بدو شروع قالي بافي در كاشان رواج داشته و امروزه نيز افراد زيادي تحت عنوان نقشه كشي قالي در كاشان مشغول فعاليت مي باشند . مرحوم محمد افسري از استادان بنام اين هنر در خطه كاشان است .

مخمل بافي :
مخمل نوعي پارچه نخي و ابريشمي است كه يك روي آن صاف و روي ديگر آن داراي پرزهاي لطيف و نزديك به هم مي باشد كه به يك سو خوابيده است . به عبارت ساده تر مخمل نوعي پارچه پرزدار است . مخمل از هنرهاي صناعتي است كه بافندگان زيادي در كاشان داشته و در دوره آل بويه و سلجوقيان اين صنعت از رونق ويژه اي برخوردار بوده است . سر پرسي سايكس در كتاب تاريخ ايران مي نويسد : ديگر از صنايع ظريف ، زري هاي گلدار و مخمل هاي قديم كاشان است كه بسيار قشنگند و به راستي جاي تأسف است كه بانوان ايراني پارچه هاي اروپايي را بر آنها ترجيح مي دهند .

شعر بافي :
شعر بافي همان پارچه بافي است كه جولائي نيز گفته مي شود . در فرهنگ فارسي شعر به معناي موي باريك و موي انسان يا حيوان مي باشد و به بافنده اين كار موباف مي گويند . تاريخ دقيق اولين دستگاه بافندگي معلوم نيست . شايد بتوان گفت ، هنر پارچه بافي در ايران قدمت چندين ساله دارد . در حال حاضر حدود 50 دستگاه شعر بافي در محله ها و كارگاه هاي قديمي كاشان فعال مي باشد . پارچه هاي شعر بافي كه در كاشان توليد مي شود بيشتر به مناطق غرب و كرد نشين كشور فرستاده مي شود و داراي ابعاد مختلفي است . به دليل بافت ساده آن مي توان قدمت آن را بسيار دورتر از ديگر بافته ها دانست .

زري بافي :
زري نوعي پارچه است كه تمام و يا فقط گلها و خطوط آن از تار و پود سيمين يا زرين باشد . به تعريفي ديگر زري پارچه اي است كاملاً ابريشمي و داراي نقوش بسيار متنوع و ظريف كه به جهت وجود نوعي نخ معروف به گلابتون در سراسر پارچه ، به آن زري يا زربفت اطلاق نموده اند . تاريخ زري بافي در ايران به دوران ساسانيان بر مي گردد كه بيشتر براي لباس پادشاهان و اشراف از آن استفاده مي شده است . در دوره صفويه اين هنر صناعي از پيشرفت چشمگيري برخوردار گرديد و كاشان از جمله شهرهايي بود كه زري بافي در آن رونق زيادي داشت . از دوره صفويه به بعد گرچه زري بافي در بسياري از شهرها رونق خود را از دست داد ولي در كاشان همچنان به بقاي خود ادامه داد .

زيلو بافي :
زيلو نوعي فرش يا زير انداز است كه با دار ايستاده بافته مي شده است كه با نخ و پنبه و دو رنگ مختلف بافته مي شود . زيلو بافي در ايران داراي قدمتي طولاني است . مي توان پيدايش آن را به قرون اوليه اسلامي نسبت داد . مهمترين مركز زيلو بافي در ايران ميبد يزد مي باشد و به تدريج توسط استادكاران ، اين حرفه به كاشان آورده شد و كاشانيان با ذوق و استعدادي كه در بافت زيلو از خود نشان دادند ، توانستند زيلوهايي در طرح و رنگ هاي زيبا و متنوع و هندسي ببافند . به دليل گرمي هواي كاشان و خنكي اين زير انداز ، مردم كاشان زيلو را مورد استفاده قرار دادند . نقوش مورد استفاده در زيلو زاييده ذهن خلاق بافندگان آن است كه از درهم آميختن خطوط هندسي ايجاد شده است .

گيوه بافي :
گيوه بافي از ديگر صنايع دستي قديمي ايران است كه به عنوان پاپوش مورد مصرف است . مواد اوليه
تهيه گيوه : پارچه نخي ، چرم ، نخ تابيده شده ، كتيرا ، جوهر نيل و ميخ مي باشد . گيوه داراي دو طرح و شكل مي باشد ، گيوه تخت لاستيكي و تخت پارچه اي ، گيوه ايراني خيلي راحت و براي آب و هواي ايران مناسب است . گيوه يك زيره پارچه اي به نام شيوه دارد كه دوام و مقاومت آن بسيار زياد است ويك رويه نخي . اكنون گيوه بيشتر مورد مصرف روستاييان است . گيوه بافي در نشلج كاشان هنوز رايج مي باشد .

گليم بافي :
گليم بافته اي است با دار عمودي و گاهي افقي و بدون پرز كه با نخ پشمي ، پنبه اي يا كنفي با درگيري تار و پود بافته مي شود . به اين ترتيب كه از نخ پنبه اي به عنوان تار و از نخ پشمي رنگارنگ به عنوان پود استفاده مي شود . با بررسي نقوش بر روي گليم مي توان به ريشه اعتقادات و باورهاي انساني دست يافت . گليم بافي طي قرون و اعصار متمادي پديد آمده و از جمله صنايعي است كه در گذشته در كاشان رواج بسياري داشته و در زمان صفويه رشد ويژه اي پيدا كرد .

رفوگري :
رفوگر اين يار دير آشناي قالي پابه پاي آن زندگي كرده و با تحمل ناملايمات به عنوان ياوري سخت كوش همواره در كنار خانواده قالي بوده است . رفوگر به صاحب حرفه هايي اطلاق مي شود كه ضمن آگاهي از علل و چگونگي بروز عيب ، با اشرافيت كامل نسبت به رفع يا ترميم محل آسيب آن چنان اقدام نمايد كه قابل شناسايي نبوده و يا به سختي بتوان آن را رؤيت نمود . ذوق سرشار ، حوصله فزون و خلاقيت به عنوان سلاح يك استاد كار رفوگر مي باشد . كاشان به دليل اينكه همواره در توليد فرش قدمتي به بلنداي تاريخ دارد ، لذا رفوگري كه از خانواده فرش مي باشد پابه پاي آن آمده و هنوز هم ادامه دارد .

رنگرزي :
رنگرزي به معناي رنگ كردن الياف ، پارچه ، نخ و ديگر مواد نساجي مي باشد . رنگرزي ارتباطي خاص با رنگ آميزي الياف نساجي دارد . قدمت رنگرزي با صنعت نساجي يكسان است . در گذشته كارگاه هاي رنگرزي زيادي در كاشان وجود داشته و به علت ارتباط اين صنعت وهنر با نساجي و قالي بافي همواره اين دو هنر دوشادوش هم قرار داشته اند و امروزه با توجه به مشكلات پيش روي كماكان اين كارگاه ها به حيات خود ادامه مي دهند . و هر موقع صنعت نساجي رونق داشته ، رنگرزي هم به علت ارتباط با آن داراي رونق بوده است .

نمد مالي :
نمد كف پوشي است كه از پشم حلاجي شده پهنه مي شود و اگر در توليد آن مهارت و دقت به كار رود داراي مزاياي گوناگوني است . چون افزون بر زيبايي ، رطوبت كمي را جذب مي كند و حمل و نقل آن نيز آسان است و بالاخره نسبت به هزينه اش بادوام است . نمد مورد استفاده ايلات و روستاييان است . محصولات توليدي از نمد عبارتند از جليقه چوپاني و فرش نمدي . چادر نشينان معمولاً براي توليد نمد ، چين اول پشم گوسفند را مورد مصرف قرار مي دهند كه مرغوب تر مي باشد . نمد مالي در گذشته در كاشان وجود داشته و امروز منسوخ شده است و اميد است با حمايت دست اندركاران دوباره اين حرفه در كاشان رواج پيدا نمايد .

مسگري :
مسگري يكي از صنايع دستي قديم و زيباي ايران و كاشان است . از شمش مسي براي تهيه ورق مسي به وسيله چكش كاري استفاده مي كنند . براي ظرف هاي كوچك از يك تكه مس استفاده و آنقدر آن را چكش كاري مي كنند تا شكل مورد نظر به دست آيد . ظروف بزرگتر از دو يا چند ورق مسي ساخته مي شود . محصولات عمده مسگري عبارتند از سيني هاي مختلف ، علم ها ، ديگ ، تنگ ، گلدان و ظروف ديگر . پيشينه مسگري در كاشان به حداقل 7 هزار سال پيش مي رسد و چاقوي مسين در تپه سيلك گواه اين مدعاست .كاشان از مراكز بزرگ مسگري در ايران مي باشد و بازار مسگرها در كاشان هنوز وجود داشته و مراسم آبريزان مسگرها تا چندين سال قبل برگزار مي شده است .

مشبك كاري ، منبت كاري ، كنده كاري ( چوب ) :
شيوه اي ديگر از توليد محصولات چوبي است كه طي آن طرح ها و نقوش سنتي با استفاده از مغار ، تيشه ، ارّه و ساير ابزار نجاري بر روي چوب هاي مرغوب و بادوام شكل مي پذيرد و يكي از ظرايف صنايع دستي ايران و كاشان است كه تلفيق بليغي از هنر و حوصله محسوب مي شود و دست اندر كاران آن از مواد اوليه ارزان و فراوان محصولاتي گرانبها با ارزش هاي مصرفي و هنري فوق العاده بالا پديد مي آورند . نمونه هاي زيادي از اين هنر در كاشان يافت مي شود كه گوياي رونق اين صنعت در كاشان است . منبت و كنده كاري بر روي چوب بيشتر در معماري كاربرد داشته است . در كاشان درب هايي كه مي خواستند حريم اتاق به وسيله آن حفظ شود از منبت و كنده كاري استفاده مي كردند و مشبك ها بيشتر در روزنه ها و پنجره ها كاربرد داشته است .

منبع : جزوه منتشر شده جهت اولين همايش صنايع دستي كاشان
تهيه و تنظيم : روابط عمومي شهرداري كاشان

نوش آباد
گنجينه اي خفته بر دروازه كوير

تاريخچه
شهر نوش آباد از جمله مناطق باستاني و تاريخي استان اصفهان است . وجود ده ها اثر تاريخي به جاي مانده از دوره هاي سلجوقي ، مغول ، صفوي ، قاجار در اين شهر و همچنين اشارات متون كهن تاريخي به آباداني و رونق نوش آباد در دوران پيش از اسلام و اوايل دوره ي  اسلامي گوياي اين سابقه بلند تاريخي است . دركتاب با ارزش تاريخ قم كه به سال 378 هجري تأليف شده است درباره وجه تسميه اين شهر آمده است : انوش آباد اين ديه را از بهر آن بدين نام كردند كه يكي از اكسره ( ساسانيان ) بدان ناحيت بگذشت به چشمه اي كه آنجاست فرود آمد و آن چشمه و موضع را خوش يافت . بفرمود تا به آنجا ديهي بنا نهادند و انوش آباد نام كردند ( ص 76 ) نوش آباد در اوايل دوران اسلامي نيز از اهميت ويژه اي برخوردار بوده است . چنان كه اين رسته در كتاب الاخلاق النفيسه كه به سال 290 هجري آن را تأليف نموده است .  از انوش آباد به عنوان يكي از منزلگاه هاي راه باستاني ري و اصفهان ياد مي كند ( ص 182 ) به نظر مي رسد پل مستحكم و باستاني اسحاق آباد كه در شمال شرقي نوش آباد قرار دارد از يادگارهاي اين سير مهم تاريخي است .
همچنين در ديوان ابوالرضا راوندي شاعر و فقيه شيعه دوران سلجوقي از آباداني اين شهر ياد شده است ( ص74 ) يادي هم كه باباافضل كاشاني از حكما و عرفاي بزرگ دوره مغول در مكتوبات خود از نوش آباد مي كند نشان از اهميت تاريخي و فرهنگي اين خطه در دوران مغول است  ( ص 706 ) به جز اين كتاب ها بيش از ده ها كتيبه مهم تاريخي از دوران سلجوقي تا قاجار در نوش آباد وجود دارد كه از جمله مي توان به كتيبه هاي مناره مسجد جامع و محراب گچ بري مسجد علي كه در آن به نام خلفاي راشدين اشاره شده و به طور قطع از آثار دوره سلجوقي مي باشد و همچنين كتيبه هاي متعدد تاريخ از 923 تا 1140 هجري نشان از رونق و اهميت اين شهر در دوره ي صفوي است .
در نوش آباد حدود 30 اثر تاريخي وجود دارد كه مهمترين آنها عبارتند از مسجد جامع عتيق ، مسجد علي ، قلعه سي زان و پل اسحاق آباد از دوره سلجوقي و ايلخاني زيارتگه امامزاده محمد ، مسجد حاج سيد حسين ، آب انبار توده و آب انبار چاله سي ، قلعه مورچان ، قلعه سيچان و زيارتگاه شاهزاده حسين و سليمان از دوره صفوي زيارتگاه رقيه خاتون ، زيارتگاه شاهزاده اسحاق ، زياتگاه تاج الدين ، مسجد موسي  بن جعفر ، آب انبار در بريگ ، مسجد محبين و مسجد قائميه از آثار دوره قاجاري . همچنين نوش آباد از حيث فرهنگي و سنت هاي فرهنگ به ويژه برگزاري مراسم عزاداري عاشورا اهميت فراوان دارد و اين مراسم صدها سال است . كه با شور و هيجان برگزار مي شود .
نوش آباد خيزشگاه دانشمندان بزرگ بوده است كه از جمله آنها مي توان به علامه محمد بن محمد زمان نوش آبادي فقيه ، فيلسوف و متكلم بزرگ اواخر دوره صفوي استاد علامه مهدي نراقي كه آثار متعددي از وي برجا مانده و همچنين فقيه و عالم بزرگ دوره افشاريه آيت الله ملا علي اكبر نوش آبادي كه آثار وي موجود مي باشد اشاره كرد . جهت آشنايي بيشتر با نوش آباد به كتاب نوش آباد در آينه تاريخ ، آثار تاريخي و فرهنگ مراجعه شود .

1. مسجد جامع عتيق :
مسجد جامع عتيق نوش آباد از آثار دوره سلجوقي است كه پس از مسجد جامع ميدان كهنه و قلعه جلاليها قديمي ترين اثر تاريخي دوران اسلامي منطقه كاشان است و شامل مناره ، 2 صفه جنوبي و شمالي ، شبستان ، جلو خان و 3 درب تاريخي است و اين اثر به شماره 2015-19/2/1377 در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است .
2. مسجد علي ( ع ) :
مسجد حضرت علي ( ع ) نوش آباد شامل شبستان ، ايوان ، رواق ، محراب دوره مغول و مأذنه بسيار زيباست . اين اثر به شماره 3060- 26/12/1379 در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است .
3. قلعه سي زان :
قلعه خشتي سي زان وسعتي بيش از يك هكتار دارد و داراي 9 مربع در چهار گوشه و ميانه اضلاع جنوبي ، شمالي و شرقي و سر در مي باشد . دوره هاي سلجوقي و تيموري به عنوان تاريخ بناي آن حدس زده مي شود . اين اثر به شماره 6145- 7/7/1381 در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است .
4. بقعه امام زاده محمد :
بقعه امام زاده محمد بن زيد از نوادگان امام حسن مجتبي از آثار به جا مانده از دوره صفويه است و شامل بقعه مخروطي شكل فيروزه اي و سه ايوان جنوبي ، شرقي و شمالي است . كتيبه دوره صفويه و درب نفيس دوره قاجاريه از ديگر آثار با ارزش اين بناست كه به شماره 901-10/3/82 به ثبت آثار ملي رسيده است .
5. پل اسحاق آباد :
پل تاريخي اسحاق آباد ( ساق آباد ) در يك كيلومتري شرق نوش آباد بر روي خشك رود سوك چم واقع است . دوره سلجوقي براي بنياد آن حدس زده مي شود . مصالح آن از آجر و ملات ساروج و پي آن از قطعه سنگ و كاگل مي باشد و به شماره 9018-10/12/79 به ثبت آثار ملي رسيده است .
6. آب انبارها :
در نوش آباد آب انبارهاي متعدد زيبايي قرار دارد كه از اين ميان آب انبار مركزي ( توي ده ) به شماره 3624-25/12/79 و آب انبار چاله سي به شماره 9019-10/3/1382 به فهرست آثار ملي پيوسته اند و آب انبار هاي در بريگ و مسجد جامع در رديف ثبت قرار دارند .
7. مساجد و بقاع متبركه :
علاوه بر مساجد جامع و علي ( ع) و بقعه امام زاده محمد ، مساجد حاج سيد حسين ( دوره صفويه ) مسجد موسي بن جعفر ( قاجاريه ) مسجد قائميه ( قاجاريه ) و بقاع شاهزاده رقيه خاتون و شاهزاده ابراهيم ( قبل از صفويه ) ، شاهزاده اسحاق ( قاجاريه ) ، شاهزادگان سيد فاضل و سيد ابوالقاسم ( قاجاريه ) و زيارت گاههاي اقباليه ، فيض آباد ( قاجاريه ) و كاروان مصطفي از ديگر آثار تاريخي نوش آباد به حساب مي آيند .
8. گذشته از آثار ياد شده در بالا اثرهاي تاريخي ديگري در اين شهر وجود داشته و دارد كه بعضي در سال هاي اخير در اثر بي توجهي از ميان رفته اند نظير برج و باروي نوش آباد ، حسينيه توي ده و حسينيه بالا ده و برخي محتاج كاوش و برخي كاوشگران و باستان شناسان مي باشند ، مانند شهر زيرزميني ، نقب ها و دخمه هاي اسرار آميز و تپه تاريخي شمالي نوش آباد .

معماري دست كن زيرزميني ( شهر زير زميني ) نوش آباد :
يكي از آثار ارزشمند شناسايي شده در نوش آباد ، معماري دست كن يا شهر زير زميني است . وسعت اين اثر تاريخي كه از عمق 4 متري از سطح كوچه شروع شده و تا عمق 16 متري ادامه دارد مشخص نيست ، اما با توجه به شواهد موجود و گفته اهالي ، تا بيرون از حصار تاريخي شهر نيز گسترش داشته است .
آثار معماري به دست آمده تاكنون در سه طبقه ، شامل راهروهاي باريك به همراه اتاق هاي چهار گوش با طاقچه هاي ايجاد شده در ديوارها است . ارتباط بين طبقات به وسيله چاه هاي عمودي حفر شده با 5 تا 7 متر عمق مي باشد .
با توجه به آثار و شواهد به دست آمده تاكنون ، تاريخ ايجاد معماري دست كن نوش آباد به دوره تاريخي صفوي ( ساساني ) اسلامي ( قرن هفتم ) مي رسد .

منبع: بروشور كانون تبليغاتي آفرينش

در بافت قديم " آران " ، هفت دروازه به نام هاي:دروازه كاشان، قدمگاه، نوش‎آباد، احمدآباد، زيارت، اوقاني و علي‎جه و در " بيدگل " نيز شش دروازه به نام هاي: دروازه هادي، درب سلمقان، سوراخ‎باره، دربريگ، مخلص و مختص‎آباد وجود داشت.
مردم " آران " قديم در 17 محله به نام هاي: مسلم‎آباد، آران‎دشت، عباس‎آباد، آب‎پخش، سرمحله، جمال‎آباد، سركوچه در‎از، دهنو، زير ده، دربند، جنگلته، چهارسوق، ميدان بزرگ، قاضي و سرگنگه زندگي مي كردند و در" بيدگل " قديم نيز تقسيم بندي محله اي با نام هاي 12 گانه يزلان، علي اكبر، درب سلمقان، باغ علوي، درب مختص‎آباد، دربريگ، ويرانه، فخارخانه، دروازه، توي‎ده و خانقاه ، بوده است .
همزمان با رشد جمعيت و كمبود فضاي مناسب براي احداث واحدهاي مسكوني و خدماتي، در اولين مرحله از سال 1303 خورشيدي در خارج از برج و بارو و آن سوي قلعه و ديوار آران و بيدگل، بناي ساختمانهاي جديد مسكوني آغاز شد و به تدريج در اطراف دروازه‎ها، محله‎ هايي به وجود آمد كه از لحاظ شكل و نما با سبك ساختمانهاي قديمي تفاوت داشت.
با توسعه شهر در جنوب و غرب ، شهرك هاي جديد مسعودآباد، قاسميه، قاسم‎آباد، مصطفي خميني و احمدآباد احداث شد. در تمامي محله‎هاي قديمي و جديد ، مجموعه‎هاي فرهنگي، مذهبي، رفاهي و خدماتي وجود دارد. مسجد و حسينيه نقش محوري دارند و مردم ساكن شهرك ها از بافت قديم مهاجرت كرده ، پيوند عميق خود را با محله‎هاي قديمي حفظ نموده‎اند.
هم اكنون بر اساس طرح جامع شهري، شهر آران و بيدگل به دو ناحيه ي 1 و 2 تقسيم شده است.

مردم شهر نوش آباد به دليل مقاومت در برابر حمله ياغيان، در زيرزمين خانه هاي خود شهري را ساختند كه در مواقع بحراني به آن پناه ببرند گاهي يك تنور نانوايي يا چاه آب، راهي براي ورود به شهر اويي بود.
به گزارش خبرنگار مهر، شهر زيرزميني اويي سال 1383 توسط ساكنان شهر نوش آباد كاشان كشف شد. اين شهر 3 طبقه و دست ساز در عمق 3 متري و طبقه سوم آن در عمق 16 متري از سطح زمين ساخته شده است. حدس باستان شناسان بر اين است كه اين شهر تا 15 هزار متر مربع وسعت داشته باشد. در اين شهر زيرزميني اتاقهايي با ابعاد مختلف ساخته شده كه بعضي داراي سكو هم هستند. هر كدام از اتاقها داراي سرويس بهداشتي، پايه شمع و مشعل در كنار ديوار است.

اين دژ زيرزميني كه در زير تمام شهر گسترده شده و به خاطر وسعت فراوانش به شهر زيرزميني معروف شده يك معماري دستكند است كه در سه طبقه به وجود آورده اند. طبقه اول در حدود 4 متري، طبقه دوم در حدود 14 متري و طبقه سوم در حدود 18 متري قرار دارد. اين طبقات به وسيله كانالهايي به هم متصل است.

اين ساختار دفاعي به گونه‌اي است كه تسلط كافي را براي مقابله با مهاجم فراهم مي‌كند. وقتي بيگانه به اين شهر حمله مي‌كرده، مردم در داخل اين دژ بزرگ پناه مي‌گرفتند. اين فرض وجود دارد كه مردان شبانه براي كارزار بيرون مي‌آمدند و خاطرشان ازناحيه فرزند و عيال مطمئن بوده است. مردم تا زماني داخل اين فضاها مي‌ماندند كه از برقراري امنيت اطمينان حاصل مي‌كردند.

مكانهاي ورود به داخل اين مجموعه مي‌توانسته درمنازل و باغها، پاياب قنات‌ها، قلعه‌ها و... باشد. راههايي كه پوشيده و مخفي بوده است و به آساني در ديد قرار نمي‌گرفته است. به ذهن بيگانه هم خطور نمي‌كرده كه انتهاي يك تنور كه با هيزم و تابه پوشيده شده است به اعماق زمين راه دارد!

براي رفتن به نوش آباد و ديدن شهر تاريخي و زيرزميني اويي، بايد به بخش مركزي شهرستان آران و بيدگل رفت چون نوش‌آباد ميان شهرهاي آران و بيدگل و سفيدشهر واقع شده ‌است.
خبرگزاري مهر

شهرستان آران و بيدگل از توابع استان اصفهان با وسعت 6051 كيلومتر مريع،‎در شماليترين نقطه استان اصفهان واقع است كه حدود 90000جمعيت را در خود جاي داده است و در پنج كيلومتري شمال كاشان قرار دارد. اين شهرستان كه در حاشيه جنوب غربي كوير مركزي ايران واقع شده از شمال به درياچه نمك و استانهاي سمنان و قم، از مشرق به شهرستان‎هاي نطنز و اردستان و از جنوب و غرب به شهرستان كاشان محدود مي‎شود.

ارتفاع متوسط شهرستان از سطح دريا 912 متر و در مختصات 51 درجه و 29 دقيقه طول جغرافيايي و 34 درجه و 14 دقيقه عرض جغرافيايي مي‎باشد.

شهرستان آران و بيدگل بخش وسيعي از دشت آبرفتي حوضه جنوبي درياچه نمك بوده و شيب آن از جنوب به شمال است. در قسمت‎هاي شرق و شمال آن، تپه‎ هاي ماسه ‎اي به صورت نوار از جنوب شرقي به شمال غرب كشيده شده كه طول آن در حدود 120 كيلومتر و عرض متوسط ان 25 كيلومتر و ارتفاع آن بين 800 تا 1000 متر است و در اصطلاح محلي به «بندريگ» شهرت دارد.

در نواحي جنوب و جنوب غربي اين شهرستان، دشت‎هاي كاشان و راوند واقع ‎اند و در ميان آنها خشك رودهايي به وجود آمده كه سيلابهاي پراكنده و آبهاي اضافي دامنه ‎هاي شمالي ارتفاعات جنوبي كاشان را به درياچه نمك منتقل مي‎كنند.

شهر آران و بيدگل با دارا بودن مركزيت شهرستان به همين نام با مساحتي برابر 3/6051 كيلومتر مربع در شمال شرقي استان به نام دشت كاشان قرار گرفته كه تا قبل از سال 1355 جز استان مركزي بوده و پس از آن به استان اصفهان الحاق گرديده است.

فاصله اين شهر تا مركز استان 210 كيلومتر و نزديكترين شهر به آن كاشان با كمتر از 6 كيلومتر مي باشد. شهرستان آران و بيدگل در 50 درجه و 15 دقيقه تا 52 و 29 دقيقه طول شرقي و 33 درجه و 30 دقيقه تا 34 درجه و 27 دقيقه عرضي شمالي قرار دارد. ارتفاع متوسط شهر از سطح دريا 912 متر مي باشد.

شهر آران و بيدگل در خط هم باران مابين 100 تا 150 ميلي متر در سال قرار گرفته و با ضريب خشكي 5/4 جز منطقه فراخشك محسوب مي گردد. با بررسي نقشه هم تبخير ، شهر آران و بيدگل در گراف 3200 ميليمتري قرار گرفته يعني پتانسيل تبخير منطقه حدود 2/3 متر در طول سال مي باشد. اين شهرستان از شمال به كوير نمك و درياچه قم از جنوب به شهرستانهاي نطنز و برخوار و ميمه از شرق به دشت كوير و از مغرب به شهرستان كاشان محدود مي گردد.

پس از جدا شدن بخش آران و بيدگل ‏‏، دهستان سفيد دشت به 9 آبادي و دهستان كويرات با 25 آبادي داراي سكنه از شهرستان كاشان ، شهرستان آران و بيدگل تشكيل يافته است.

اين شهرستان از شمال به درياچه نمك و استانهاي تهران ‏, سمنان و قم , از غرب به شرستان كاشان ، از جنوب به نطنز و از شرق به شهرستان اردستان محدود مي گردد.

براساس برآورد سال 78 سازمان مديريت و برنامه ريزي استان اصفهان

موقعيت جغرافيايي شهر و اطراف آن

شهر آران و بيدگل با طول جغرافيايي 51 درجه و 29 و عرض جغرافيايي 34 درجه و 14 دقيقه شمالي از طرف شمال به واسطه يك كوير شن زار به دشت كاشان مي رسد و در اثر هجوم شنهاي روان به سوي اين شهر و محدود شدن اراضي كشاورزي و عدم استافده از منابع طبيعي موجود آهنگ رشد اين شهر همچنان بطئي باقي مانده است.

اين شهر با حدود 900 هكتار مساحت و بالغ بر پنجاه هزار نفر جمعيت از توسعه دو روستا به نام آران و ديگري بيدگل در زمينهاي كشاورزي كاشان بوجود آمده است كه شبكه ارتباطي ( راه آران و بيدگل — كاشان ) توسعه خطي آن را به سمت جنوب و جنوب غربي تشديد نموده است.

ارتفاع اين شهر از سطح دريا بين 898 تا 917 متر در نوسان است كه ارتفاع متوسط از سطح دريا در حدود 912 متر مي باشد . هر چه از شمال و غرب به سمت جنوب و شرق برويم به ارتفاع زمين افزوده مي شود بنابراين شيب عمومي منطقه از جنوب و شرق به سمت شمال و غرب است كه اين امر به دليل وجود چاله نمك ( درياچه نمك) در شمال و ارتفاعات كركس در جنوب و غرب و نوار بند ريگ در سمت مشرق شهر است. اصولا در شهر آران و بيدگل شيبهاي موثري مانند بقيه شهرهاي ايران وجود ندارد تا از نظر ايجاد تاسيسات شهري موانعي را بوجود بياورد.

تپه ماهورهايي در اطراف و يا بافت شهر وجود دارد از جمله اين تپه ماهورها تپه هاي موسوم به وشاد است كه در شمال غرب شهر در مجاورت محله وشاد قديم و در حال حاضر چسبيده به محله عباس آباد قرار دارد حداكثر ارتفاع اين تپه ها حدود 6 متر از زمينهاي اطراف است.

تپه ماهورهاي شمال بيدگل معروف به حامدآباد با حداكثر ارتفاع 4 متر از زمينهاي اطراف در جنوب شرق بيدگل و نيز تپه ماهورهايي در مجاورت جاده قديم وجود دارد كه حداكثر داراي 3 متر اختلاف از زمينهاي اطراف خود مي باشند.

علاوه بر تپه ماهورهاي فوق در حاشيه شهر تپه ماهورهاي منفرد و پراكننده ديگر در گوشه و كنار يافت مي شود كه به علت توسعه شهر تپه ها برداشته شده اند و يا ارتفاع قابل ملاحظه اي نداشته اند. مهمترين عارضه تپه ماهوري مهم كه بر روي بافت و سيماي شهر تاثير گذاشته در ميانه بخش جنوبي شهر آران موسوم به آبگاه است كه حداكثر ارتفاع آن نسبت به اراضي اطراف حدود 11 متر مي باشد كه طول و عرض تقريبي 600 متر مربع را در بر گرفته و شهر از دو طرف اين تپه ماهورها به گسترش خود ادامه داده است كه در حال حاضر شهر آنها را احاطه كرده و به دليل بالا رفتن قيمت اراضي در برخي مواقع منهدم شده و زير ساخت و ساز رفته اند و با بخش اعظم آنها به احداث پارك اداري اختصاص يافته اند.

به علت موقعيت دشتي شهرستان ارتفاع قابل ملاحظه اي در سطح شهر و كل شهرستان ديده نمي شود حداقل ارتفاع در اين شهرستان حدود 765 متر در حاشيه درياچه نمك و حداكثر ارتفاع توده گدازهاي معروف به كلنگ علامتدار در فاصله 33 كيلومتري شمال شرقي شهر با حداكثر ارتفاع 1138 متر از سطح آبهاي آزاد مي باشد اين توده آتشفشاني در متهي اليه شمال شرقي ( بندريگ) توسط تپه هاي شني محصور گرديده است. اما ارتفاع متوسط از سطح دريا در شهر همان 912 متر مي باشد.

توده گدازه اي مرتفع موسوم به كوه سرگردان در 49 كيلومتري شمال شرق واقع در درياچه نمك مي باشد كه ارتفاع آن توده آتشفشاني از سطح دريا ي آزاد 808 متر است. علاوه بر آن تپه هاي ماسه اي به صورت نواري از جنوب شرق شهرستان به سمت شمال غرب كشيده شده اند كه طول آن 120 كيلومتر و عرض آن حدود 25 كيلومتر و ارتفاع از 850 متر تا 1070 متر ( متوسط ارتفاع حدود 1000 متر ) در نوسان است كه 21 درصد از سطح شهرستان را شامل شده و در اصطلاح محلي به آن بندريگ مي گويند.

ارتفاعات منفصل ديگري در سطح شهرستان و جود دارند از جمله توده كوهستاني يخاب با ارتفاع 2388 متر در 60 كيلومتر شرق شهر و كوه ( آبريزان ) در حدود 60 كيلومتري شمال شرق شهر وجود دارند به علاوه پيشكوههاي سلسله جبال زاگرس موسوم به كوههاي كركس در حدود 20 كيلومتري جنوب و غرب شهر قرار دارد و به طول كلي شهرستان آران و بيدگل را مي توان از نظر خصوصيات عمومي توپوگرافي به سه بخش تقسيم نمود :

1- بخش شمالي : اين بخش از تپه هاي ماسه اي بهم چسبيده تشكيل گرديده و شيب آن بين 5 تا 40 درصد تغيير در منتهي اليه كوير و در مجاورت نوار بند ريگ قرار دارد.

2- بخش شمال شرقي و شمال غربي : اختلاف ارتفاع در اين بخش كه تشكيل شده است از تپه هاي ماسه اي متفرق به اندازه ها و جهات مختلف كم و شيب عمومي منطقه ملايم است .

3- بخش جنوبي و مركزي: در اين بخش تپه هاي ماسه اي در منطقه به ويژه در قسمت مركزي كمتر ديده مي شود. اين بخش داراي شيب ملايمي مي باشد.

4- منابع طبيعي ( جنلگها ، مراتع ، معادن )

شهرستان آران و بيدگل از نظر منابع طبيعي فقير مي باشد :

پوشش گياهي منطقه فقير از نوع طاغ ارتفاع متوسط 4 متر و حداكثر عمق ريشه بين 10 تا 15 متر درمنه آشينيان و حاشيه مي باشد.

سطح مراتع شهرستان 223345 هكتار و سطح جنگل حفاظتي به ميزان 97000 هكتار و مساحت حوزه آبخيز 500 كيلومتر مربع . وسعت شنهاي روان در شهرستان 000/80 تا 000/90 هكتار و وسعت بيابانها 000/420 هكتار مي باشد.

1- طرح اول به نام بندريگ كاشان واقع در شمال شهرستان هست كه طحل كشت بادام كوهي را در دست اجرا دارد.
2- طرح مرتعداري هم رود در سال 75 كه كشت بادام كوهي در طرحهاي مورد نظر در حال انجام است.

وجود شخصيتهاي علمي، فرهنگي و ادبي آران و بيدگل شاخصه مهمي در بازيافت پيشينه فرهنگي اين شهر است كه برپايي حوزه‎هاي درس، تربيت و پرورش انديشه‎هاي ديني و مراودت و معاشرت عالمان اين شهر با بزرگان عصر خود موجب فراهم شدن فضايي معنوي و بستري مناسب براي رشد و شكوفايي انديشه و استعداد طالبان معرفت بوده است.

از بزرگان و معاريف علوم ديني وادبي كه آثار و تأليفاتي از آنان به جا مانده است مي‎توان به ملا غلامرضا آراني، ملا محمد جعفر بيدگلي، آيت الله عاملي و ملا محمود فاضل بيدگلي، اديب بيضايي آراني، ملا سليمان صباحي بيدگلي، نظام وفا و واصف بيدگلي نام برد.

در بيان استعدادها و پشتكارهاي علمي و فرهنگي جوانان اين شهر همين بس كه علامه دهخدا در لغت‎نامه خود ضريب هوشي بالا را از ويژگي مردم اين شهر ذكر كرده است.كه وجود بيش از 5 هزار دانشجو و فارغ‎التحصيل گواه اين نكته است.

صنايع دستي ، ميراثي ماندگار

قصيده اي از ملك الشعرا بهار در مدح كاشان

باد آباد مهين خطه كاشان كه مدام

                                           مهد هوش و خرد و صنعت و بينايي بود

هر كه برخاست به هر پيشه ز شهر كاشان

                                           در فن خويشتنش فرط توانايي بود

معني كاش جميلست و ظريفست و از اوست

                                           لغت كشي ، كش معني رعنايي بود

كش و كشمير و دگر كاشمر و كاشغر است

                                           جاي هايي كه عبادتگه بودايي بود

لغت كاسه و كاس است هم از كاشه و كاش

                                           معبد و جايگه جشن دلاسايي بود

آجر و كاسه رنگين را كاشي خواندند

                                           وين هم از نقش خوش و لون تماشايي بود

لغت كاسه و كاس است هم از كاشه و كاش

                                           زآنكه پر نقش گل و بوته مينايي بود

در تمناي خوشي نيز بگويند : ايكاش

                                           در فراق توام آرام و شكيبايي بود

صنعت كاشي از اينجا به دگرجاي رسيد

                                           كاين هنر ويژه اين شهر به تنهايي بود

فرش زيباش كنون شهره دهر است چنانك

                                           زري و مخمل او شاهد هر جايي بود

وز ولاي عليش فخر فزونست ولي

                                           مردم كاشان پيوسته تولايي بود

صورت و صوت نكو را هم از ايام قديم

                                           با بني القاسان همدوشي و دربايي بود

مردمش را ز هواي خوش و انفاس لطيف

                                           صوت داوودي و الحان نكيسايي بود

گفت اين جامه ي جانبخش به نوروز بهار

                                           گرچه افسرده دل از عزلت و تنهايي بود

مذهب:

مذهب مردم اين شهر، شيعه اثني عشري است چنان كه بواسطه ايمان راسخ، زهد و تقواي بي نظير شيعيان آن از صدر اسلام تا كنون با نام دارالمومنين در صدر شهرهاي شيعه نشين قرار گرفته و به نيكي از آن ياد شده است. به طوري كه در زمان صفويه كاشان پايتخت مذهبي ايران شناخته شده بود. از قرنها قبل عده اي از يهوديان نيز در كاشان ساكن بوده اند كه از دوره صفوي تعداد آنها زياد بوده ليكن امروزه تعداد كمي از آنان در اين شهر اقامت دارند. ياقوت حموي نيز در معجم البلدان در مورد ايمان مردم كاشان مي نويسد:
«عده اي از علويان ساكن كاشان منتظرند كه صبح فردا قائم آنان ظهور كند و در هر طلوع، مسلح سوار بر اسب به خارج از شهر مي روند و متاسف بر مي گردند.»

زبان:

زبان مردم اين شهرستان فارسي است. ولي در روستاهاي حاشيه شهر، زبان رايجي و تاتي رواج دارد كه اصل آن در واژه هاي فارسي دري يا فارس قديم است. ضرابي در تاريخ كاشان مي نويسد: مردم بلوك (حومه) را زباني ديگر است كه اهل شهر از فهم معاني آن بي خبرند و آن را زبان رايجي گويند كه داراي واژه هاي دري فراواني است.